W dniach 9 - 10 czerwca 2014 r. w Centrum Naukowym Kopernik w Warszawie odbyła się III Międzynarodowa Konferencja Shale Science pt. "Ewolucja wyobrażeń o stymulacji łupkowych skał zbiornikowych". Organizatorem konferencji była firma Orlen Upstream. Wiodącym tematem konferencji były sposoby udostępniania złóż gazu ziemnego ze skał łupkowych w polskich warunkach geologicznych. Po raz pierwszy wnioski oparto o niepublikowane dotychczas wyniki prac poszukiwawczych.
Konferencja składała się z trzech sesji:
- Geologia polskich skał łupkowych dolnego paleozoiku - doświadczenia polskie i amerykańskie
- Wiercenie i symulacja otworów w kolektorach skał łupkowych o umiarkowanej jakości
- Wyzwania środowiskowe przy wykonywaniu zabiegów szczelinowania
W pierwszej sesji udział wzięli:
- Paweł Poprawa - Ekspert Instytutu Studiów Energetycznych,
- dr Richard E. Lewis - Kierownik techniczny ds. Petrofizyki Schlumberger,
- dr Birger Hansen - założyciel i przewodniczący grupy konsultantów Eriksfiord,
- prof. John McLennan - profesor Wydziału Inżynierii Chemicznej na Uniwersytecie Utah.
Szczegółowo omówiona została charakterystyka uwarunkowań depozycyjnych, strukturalnych i geohistorycznych perykratonicznego pasa łupkowego w Polsce w oparciu o wyniki bieżących prac poszukiwawczych, ze szczególnym uwzględnieniem danych pozyskanych przez Orlen Upstream. Omówiono podatność na szczelinowanie hydrauliczne oraz zróżnicowanie mineralogiczne skał łupkowych dolnego paleozoiku. Przedstawiono wpływ naprężeń i kierunki spękań skał łupkowych charakterystycznych w basenie lubelskim. Omówiono też geomechanikę skał łupkowych i rolę matrycy spękań.
Kolejna sesja dotyczyła zagadnień związanych z technologią poszukiwań, ze szczególnym uwzględnieniem szczelinowania hydraulicznego. Referaty przedstawili:
- prof. Vincenzo De Gennaro - Główny Inżynier ds. Geomechaniki w firmie Schlumberger PetroTechnical Services,
- prof. Milind Deo - Wydział Inżynierii Chemicznej na Uniwersytecie Utah i dyrektor Petroleum Research Center,
- Piotr Kenar - kierujący dwoma pierwszymi zabiegami szczelinowania hydraulicznego dla Orlen Upstream od projektu do realizacji, Kierownik Działu Inżynierii Złożowej i Eksploatacji Orlen Upstream,
- dr Piotr Kasza -Kierownik Zakładu Stymulacji Wydobycia Węglowodorów Instytutu Nafty i Gazu - Państwowego Instytutu Badawczego,
- dr Pierre-François Roux - sejsmolog, Kierownik ds. Rozwoju Technicznego, CGG/Magnitude.
Podczas sesji omówiono geomechaniczne aspekty stabilności górotworu w procesie wiercenia. Poddano ocenie jakość procesów udostępniania w skałach łupkowych dla warunków Polski. Szczególnie obszernie przedstawiono sposób projektowania i wykonania zabiegu szczelinowania hydraulicznego oraz zasady doboru płynów zabiegowych. Na zakończenie drugiej części konferencji omówiono wady i zalety monitoringu mikrosejsmicznego w pracach wiertniczych.
Ostatnia sesja związana była z zagadnieniami środowiskowymi w procesie poszukiwania węglowodorów z formacji łupkowych. W roli prelegentów udział wzięli:
- dr hab.inż. Jan Macuda - Prodziekan Wydziału Wiertnictwa Nafty i Gazu AGH w Krakowie,
- Magdalena Piątkowska - Dyrektor Biura Operacji Orlen Upstream,
- dr hab. Ewa Krogulec - Dziekan Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego,
- Didier Bigeonneau - Dyrektor ds. Poszukiwań i Wydobycia Ropy i Gazu Veolia Environment.
Przedstawiono wpływ prac poszukiwawczych węglowodorów z formacji łupkowych na środowisko. Omówiono emisje do atmosfery i kształtowanie klimatu akustycznego na etapie szczelinowania hydraulicznego oraz testów produkcyjnych. Następnie określono zasoby wody potrzebne do przeprowadzenia zabiegów stymulacji złoża, możliwości powtórnego wykorzystania płynów pozabiegowych i ich charakterystykę. Na zakończenie sesji omówiono zagadnienia związane z gospodarką odpadami wydobywczymi wytwarzanymi w trakcie szczelinowania hydraulicznego.
Wyniki dotychczas wykonanych testów złożowych wskazują, że w Polsce wystepują specyficzne i zróżnicowane warunki geologiczne. Uczestnicy spotkania podkreślali, że polskie łupki nie mogą być póki co porównywane pod względem zasobności w gaz do formacji geologicznych występujących w USA lub w Kanadzie (np. złoże w formacji Marcellus w stanie Pensylwania). Nasze złoża są umiarkowanej jakości - zarówno pod względem geologii, parametrów złożowych (m.in. własności zbiornikowych, porowatości, przepuszczalności, zawartości węgla organicznego - TOC), jak i stopnia dostosowania metod technologicznych. Polskie łupki mają też zalety. Przykład otworu w Berejowie pokazuje, że warstwa skał zawierających gaz jest niespotykanie gruba.
Technologie stosowane za oceanem nie mają bezpośredniego zastosowania w polskich złożach. Eksperci byli zgodni, że priorytetem jest opracowanie odpowiednich metod uwalniania ropy i gazu z polskich skał łupkowych.
Kwestie środowiskowe są szczególnie ważne w procesie poszukiwania gazu z łupków. Podczas debaty podkreślano, że należy dążyć do zapewnienia obiegu zamkniętego cieczy w procesie technologicznym poszukiwań węglowodorów z formacji łupkowych. Podkreślono konieczność stosowania zabezpieczeń poszczególnych elementów środowiska przed potencjalnym wpływem poszukiwań oraz rolę monitoringu środowiskowego. Niezmiernie istotne jest prowadzenie prac z poszanowaniem zasad bezpieczeństwa dla środowiska i człowieka.
Uczestnicy konferencji podkreślali postęp, jaki w ciągu ostatnich trzech lat nastąpił w Polsce w dziedzinie rozwoju nauki o złożach niekonwencjonalnych. „Analizując wyniki zabiegów wykonanych przez ORLEN Upstream, byłem pod wrażeniem. Zrobiliście to dobrze. Może trzeba popracować nad szczegółami, ale widać, że dobrze rozumiecie lokalne warunki” – podsumował prof. John McLennan z Wydziału Inżynierii Chemicznej na Uniwersytecie Utah.
"Tegoroczna edycja Shale Science była wyjątkowa bowiem rozmawialiśmy już nie o prawdopodobnych założeniach, ale faktach i realnym obrazie polskich złóż. Podzieliliśmy się doświadczeniami i zyskaliśmy obiektywne opinie, co pozwala nam upewnić się, że należy skupić się na optymalizacji metod szczelinowania uwzględniając w nich znane już bariery natury geologicznej" – powiedział Wiesław Prugar, Prezes Zarządu ORLEN Upstream.
Konferencja Shale Science organizowana jest od 2011 roku i dedykowana jest dla ludzi biznesu, nauki, specjalistów dziedzin technicznych oraz przedstawicieli administracji. Pierwsza edycja Konferencji Shale Science pt. "Ewolucja wyobrażeń o zwięzłych skałach łupkowych" miała na celu nakreślenie właściwej perspektywy postrzegania właściwości skał łupkowych. Kolejna konferencja - "Ewolucja wyobrażeń o jakości złoża i jakości udostępniania zwięzłych skał łupkowych" była kontynuacją tematyczną wcześniejszego spotkania.
Organizatorem konferencji był ORLEN Upstream, a partnerami III edycji ShaleScience były jednostki naukowe z kraju i zagranicy: Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Instytut Nafty i Gazu – Państwowy Instytut Badawczy oraz amerykański Energy and Geoscience Institute – University of Utah. Honorowy patronat nad Konferencją objęło Ministerstwo Środowiska.
11.06.2014 r.
źródło: shalescience.com.pl
autorzy: Agnieszka Szczypiorska, abar, afal
