Z dniem 1 stycznia 2015 roku weszła w życie nowelizacja ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Wprowadza ona istotne zmiany w zakresie dostępu do informacji geologicznej. Szczególnym przekształceniom ulega także rola Państwowej Służby Geologicznej, którą z mocy ustawy Prawo geologiczne i górnicze (art. 163 ust. 1) pełni Państwowy Instytut Geologiczny - PIB.
Istotnym elementem polskiego systemu prawnego regulującego zakres działalności górniczej i wydobywczej jest zagadnienie informacji geologicznej. Pod nazwą tą ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dn. 9 czerwca 2011 roku rozumie “dane i próbki geologiczne wraz z wynikami ich przetworzenia i interpretacji, w szczególności przedstawione w dokumentacjach geologicznych oraz zapisane na informatycznych nośnikach danych”. Najnowsza nowelizacja tej ustawy, która została uchwalona 1 sierpnia 2014 roku, wprowadza istotne zmiany w zakresie prawa dostępu do informacji geologicznej.
Analizując zagadnienie informacji geologicznej, warto zwrócić uwagę na jej dwoisty charakter. Jedną z jej części składowych stanowią “dane […] wraz z wynikami ich przetworzenia i interpretacji”, a więc dobra bez wątpienia niematerialne, nasuwające słuszne skojarzenie z prawami na dobrach niematerialnych. Z drugiej strony częścią składową prawa do informacji geologicznej są “próbki geologiczne” mające charakter materialny. Tego typu próbkami są na przykład rdzenie z odwiertów, które zwyczajowo na mocy koncesji badawczych przypadają w połowie Państwu. Ukazuje to, że mimo iż w świetle ustawy prawo do informacji geologicznej stanowi jednolitą całość, to w istocie składa się na nie zbiór rozmaitych uprawnień.
Nie ulega wątpliwości, że charakter prawa do informacji geologicznej jest trudny do intuicyjnego zrozumienia biorąc pod uwagę jego dwoistość. Z jednej strony składa się na nie element materialny w postaci próbek geologicznych, na podstawie których prowadzone są badania, z drugiej strony jego częścią są dane geologiczne i wnioski, które można z nich wyciągnąć poddając je analizie. Obydwa te elementy wzajemnie się uzupełniają i dopiero łącznie stanowią informację geologiczną. Mając na uwadze charakter tego prawa należy zwrócić uwagę na specyfikę zmian dotyczących Państwowej Służby Geologicznej, wprowadzonych przez najnowszą nowelizację ustawy Prawo geologiczne i górnicze.
Większość zmian wprowadzonych do tej ustawy, które dotyczą informacji geologicznej, wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2015 roku. Wyjątkiem są przepisy traktujące o stworzeniu Geoinfonetu, platformy wymiany informacji prowadzonej przez Państwową Służbę Geologiczną, zawierającej dane dotyczące koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie lub wydobywanie złóż kopalin. Przepisy te wejdą w życie 1 sierpnia 2016 roku.
Można zastanawiać się, na ile racjonalne jest tworzenie tego typu platformy na drodze ustawowej. Istnieją jednak pewne argumenty uzasadniające takie rozwiązanie. Przede wszystkim nie ulega wątpliwości, że w obliczu wysokiego zainteresowania wydobyciem węglowodorów na terenie Polski konieczne jest stworzenie narzędzia gwarantującego sprawny przepływ informacji i transparentność w zakresie udzielania koncesji i udostępniania informacji geologicznej.
Rozwiązanie ustawowe ma tutaj kilka zalet. Po pierwsze, tylko w ten sposób państwo może wygospodarować dodatkowe środki na tego typu platformę, a biorąc pod uwagę dużą ilość informacji, która będzie tam gromadzona należy mieć świadomość, że pewne nakłady finansowe będą tutaj niezbędne. Co więcej można przypuszczać, że rozwiązanie ustawowe, gdzie prowadzenie Geoinfonetu przedstawione jest jako oddzielne zadanie Państwowej Służby Geologicznej, pozwala wykonać system sprawnie i efektywnie. Można przypuszczać, że regulowanie tej materii przez akty prawa wewnętrznego byłoby kłopotliwe, biorąc pod uwagę autonomię, jaką charakteryzuje się Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. Ani minister środowiska, ani żaden inny organ nie jest w stanie narzucić Instytutowi obowiązku prowadzenia tego typu platformy. Można zatem dojść do wniosku, że rozwiązanie to, mimo iż z pozoru dosyć niestandardowe, ma istotne uzasadnienie.
W znowelizowanej ustawie do zadań Państwowej Służby Geologicznej (PSG) rozszerzeniu ulega nadzór i kontrola nad pracami badawczymi i wydobywczymi kopalin. Jednym z jego przejawów jest wprowadzony przez nowelizację obowiązek przedsiębiorcy pisemnego zawiadamiania Państwowej Służby Geologicznej o planowanym terminie poboru próbek z wykonania robót geologicznych. To rozwiązanie ma zagwarantować Państwowej Służbie Geologicznej możliwość skutecznego przebadania próbek z odwiertów geologicznych.
Do celów skutecznego przebadania złoża niezbędne jest przeprowadzenie badań na nieuszkodzonych próbkach. W skutek tej zmiany przedstawiciele PSG mają zagwarantowany dostęp do świeżych i nieuszkodzonych materiałów badawczych. Przedsiębiorca ma obowiązek poinformowania organów nadzoru o planowanym odwiercie i pobraniu rdzenia z co najmniej siedmiodniowym wyprzedzeniem. W efekcie po otrzymaniu informacji przedstawiciele Państwowego Instytutu Geologicznego sprawującego funkcję PSG mogą pojawić się na miejscu poboru próbek w celu kontroli i przeprowadzeniu badań. Tego typu rozwiązanie powinno zabezpieczyć interesy państwa i zapobiec nierzetelnemu informowaniu przez przedsiębiorców.
Państwowa Służba Geologiczna otrzymuje także dodatkowe zadania dotyczące udziału w przygotowaniu postępowania przetargowego w zakresie udzielania koncesji na poszukiwanie oraz na rozpoznawanie i wydobycie węglowodorów ze złóż. I tak, Państwowy Instytut Geologiczny „przygotowuje materiały na potrzeby przeprowadzenia postępowania przetargowego w celu udzielenia koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złoża węglowodorów oraz wydobywanie węglowodorów ze złoża lub koncesji na wydobywanie węglowodorów ze złoża, oraz przygotowuje we współpracy z organem koncesyjnym ocenę perspektywiczności geologicznej”. W efekcie na kształt postępowania przetargowego, w świetle znowelizowanej ustawy, będzie miała wpływ instytucja znająca specyfikę branży i dysponująca odpowiednim przygotowaniem merytorycznym. Charakter oceny perspektywiczności geologicznej przedstawia natomiast ust. 3 art. 49f znowelizowanej ustawy. Współpraca organu koncesyjnego z PSG służyć ma ocenie, na ile możliwe będzie późniejsze zbadanie i udokumentowanie złoża oraz jak bardzo prawdopodobne jest rozpoczęcie wydobycia. Tego typu rozwiązanie służyć ma racjonalnemu przeprowadzaniu postępowań przetargowych i lepszemu planowaniu polityki państwa w tym zakresie.
Do tej pory żaden akt prawny nie definiował, jaki podmiot ma za zadanie gromadzenie informacji geologicznej. Warto zwrócić uwagę na art. 162 pkt. 3 ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze. Ustawodawca nie używa tam sformułowania „informacja geologiczna”. Ustawa mówi jedynie o obowiązku gromadzenia, archiwizowania i przetwarzania danych geologicznych, które są pojęciem definiowanym w art. 6 ust. 1 pkt. 1 ustawy. Dane geologiczne to „wyniki bezpośrednich obserwacji i pomiarów uzyskanych w toku prowadzenia prac geologicznych”. Problem tej niejasności rozwiązuje nowelizacja ustawy, która jasno określa, że Państwowa Służba Geologiczna „gromadzi, udostępnia, przetwarza i archiwizuje informację geologiczną”. Jest to istotne wzmocnienie jej znaczenia i skonkretyzowanie zadania, zasadne w obliczu rosnącego zapotrzebowania na uzyskiwanie informacji geologicznej przez przedsiębiorców.
Wprowadzenie powyższych zmian można uznać za efekt pojawienia się informacji o obecności pokładów gazu łupkowego w Polsce. W efekcie ustawodawca doszedł do wniosku, że w związku ze wzrostem zainteresowania prowadzeniem działalności rozpoznawczej i wydobywczej węglowodorów należy odpowiednio zabezpieczyć interesy państwa poprzez nadanie Państwowej Służbie Geologicznej odpowiednich uprawnień.
Znowelizowane Prawo Geologiczne i Górniczew istotnym stopniu zwiększa zarówno kompetencje jak i obowiązki Państwowej Służby Geologicznej. Krok ten należy uznać za zasadny w związku ze wzrostem znaczenia przemysłu wydobycia węglowodorów w Polsce. W efekcie pojawiła się potrzeba zapewnienia większej transparentności w zakresie udostępniania informacji geologicznej i informacji o koncesjach dla przedsiębiorstw jak również odpowiedniej ochrony interesów skarbu państwa. Nowa ustawa wychodzi na przeciw tym potrzebom.
9.01.2015 r.
autor: Szymon Dziubicki - student Wydziału Prawa i Administracji na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i wiceprezes stowarzyszenia Studenci dla Rzeczypospolitej
