Prace nad rozpoznaniem i oszacowaniem zasobów ropy naftowej zamkniętej w skałach łupkowych wciąż trwają. Corocznie zmieniają się wartości szacunkowe przedstawiane przez służby geologiczne poszczególnych krajów oraz koncerny poszukujące ropy. Rozpoznanie utrudnia fakt, że czarne łupki tworzyły się wiele razy w historii Ziemi, w różnych środowiskach i miejscach na całym świecie.
Szczegółowe informacje o zasobach gazu ziemnego zawarto w artykułach: Zasoby gazu w łupkach - Europa, Zasoby gazu ziemnego - USA i Zasoby gazu ziemnego - Polska. Poniżej przedstawiono mapę występowania rozpoznanych oraz potencjalnych złóż gazu i ropy w skałach łupkowych.
Obszary występowania gazu i ropy w formacjach łupkowych świata (źródło: EIA/ARI, 2013)
Najnowsze dane dotyczące zasobów ropy łupkowej oraz zasobów wydobywalnych prezentuje raport EIA (Amerykańska Agencja Informacji do Spraw Energii) i ARI (Advanced Research Institute) z 2013 roku. Raport przedstawia pierwszą dziesiątkę krajów o najwyższych szacunkowych zasobach wydobywalnych. Rozkład potencjalnie wydobywalnych złóż zaprezentowano na wykresie poniżej (źródło: EIA/ARI, 2013).
W ilości zasobów wydobywalnych zdecydowanie przoduje Rosja, posiadająca wydobywalne złoża o szacunkowej ilości 75 miliardów baryłek ropy. Ogromne zasoby znajdujące się na terytorium Rosji sprawiają, że jednocześnie Europa przoduje w rankingu kontynentów o największych zasobach ropy łupkowej.
Zaraz po niej znajdują się kolejno:
- Ameryka Północna (głównie zasoby złożowe USA),
- Ameryka Południowa,
- Azja,
- Afryka,
- Australia.
Poniżej przedstawiamy informacje dotyczące szacowanych zasobów ropy łupkowej oraz miejsc, gdzie występują złoża (baseny sedymentacyjne będące zbiornikami, w których zachodziła depozycja osadów tworzących skałę łupkową, jak i szczątków materii organicznej z której powstała ropa).
Europa Wschodnia
Największe na obszarze Europy złoża zlokalizowane są na terenach Rosji, w obrębie basenu zachodniosyberyjskiego. Znajdują się one w łupkach formacji Bazhenov wieku późna jura - wczesna kreda. Skały i materia organiczna w nich zawarta utworzyły się w morzu.
Drugie co do wielkości złoża ropy w łupkach na obszarze Europy Wschodniej znajdują się na terytorium Polski. Są one jednak wielokrotnie mniejsze od złóż syberyjskich. Ze względu na ich szczególne znaczenie, polskie złoża omówiono w osobnym artykule: Czarne złoto czyli występowanie ropy łupkowej w Polsce.
Złoża znajdujące się na terytoriach Rosji (Kaliningrad) oraz Litwy stanowią przedłużenie występującego na terytorium Polski basenu Bałtyckiego. Podobnie jak u nas, ropa występuje tu w formacji łupków sylurskich, pochodzenia morskiego.
Złoża Bułgarii, Rumuni i Ukrainy występują w obrębie basenu dnieprowsko-donieckiego, w formacji łupków późnokarbońskich oraz w obrębie basenu Platformy Mezyjskiej, w formacji łupków późnosylurskich jak i późnojurajskiej formacji Etropole. Należy zaznaczyc, że w obrębie basenu Platformy Mezyjskiej odnotowano obecność wyłącznie kondensatu (czyli mieszanki ropy i nowo powstającego gazu). Wymienione złoża również występują w skałach o pochodzeniu morskim.
Europa Zachodnia
Największe szacunkowe zasoby ropy znajdują się w skałach łupkowych basenu paryskiego we Francji. Ropa występuje tu zarówno we wczesnojurajskich osadach morskich jak i karbońsko-permskich łupkach środowiska jeziornego.
Na obszarze Holandii ropa z łupków może występować w basenie zachodnio-holenderskim, gdzie znajduje się w karbońskich osadach jeziornej formacji Epen, karbońskiej formacji Geverik morskiego pochodzenia oraz jurajskich łupkach posidoniowych.
W Wielkiej Brytanii ropa z łupków występuje w basenie Południowej Anglii, w morskich łupkach wczesnej jury (lias).
Na terenach Niemiec złoża tego typu ropy występują w basenie Dolnej Saksonii, w formacji łupków posidoniowych (jura) o pochodzeniu morskim oraz jeziornej formacji Wealden, wieku kredowego.
W Hiszpanii ropa w postaci kondensatu występuje na obszarze basenu baskijsko-kantabryjskiego, w morskich utworach liasu (wczesna jura).
Ameryka Północna
Na obszarze Ameryki Północnej największe złoża ropy łupkowej znajdują się na terytoriach Stanów Zjednoczonych.
Najważniejsze złoża znajdują się na terytoriach stanów Montana oraz Dakota Północna, w obrębie basenu Willistona, w formacji Bakken. Są to morskie osady wieku dewońskiego do wczesnego karbonu. Formacja swoim zasięgiem obejmuje również terytoria Kanady (regiony Saskatchewan i Manitoba).
Występujące tu złoża są obecnie jedynymi eksploatowanymi na skalę przemysłową złożami ropy łupkowej na świecie. W 2011 roku pracowało tu 2000 szybów, osiągając wydajność do 75 tysięcy baryłek ropy dziennie. Według portalu gazlupkowy.pl w 2012 roku produkcja ropy łupkowej formacji Bakken wynosiła 233 tysiące baryłek ropy dziennie.
Zasoby ropy łupkowej Meksyku rozmieszczone są w obrębie basenów:
- Burgos (formacja Eagle Ford Shale, wieku środkowo-późno kredowego),
- Tampico - część południowo-wschodnia (formacja Pimienta, wieku jurajskiego),
- Tuxpanu (formacja Tamaulipas, wieku środkowo-późno kredowego i kontynuującej się tu formacji Pimienta),
- Veracruz, w formacji łupków Maltrata, wieku późnokredowego.
Wszystkie roponośne formacje łupkowe na obszarze Meksyku mają genezę morską.
Azja
W Azji największe złoża występują na terytorium Chin. Złoża ropy w skałach łupkowych występują tu na obszarze Basenu Jianghan, w formacji łupkowej Longmaxi (późny sylur), przy czym stwierdza się tu występowanie raczej samego kondensatu.
W obrębie Basenu Jianghan, ropa występuje w permskiej formacji Qixia/Maokou. Część złóż zlokalizowana jest w obrębie basenu Greater Subei, gdzie ponownie w formie kondensatu występują w obrębie formacji Wufeng/Gaobiajian (późny ordowik/wczesny sylur) oraz późnopermskiej formacji łupkowej. Skały tych formacji tworzyły się w środowiskach morskich. Na terenie Chin, w basenach Tarim (późnotriasowa formacja Ketuer), Junggar (permska formacja Pingdiquan/Lucaogou oraz łupki triasu) oraz Songliao (kredowa formacja Qingshankou) stwierdza się występowanie ropy w skałach łupkowych o pochodzeniu jeziornym.
Złoża na terytoriach Indonezji, w basenach Sumatry, Kutei i Tarakan są także złożami powstałymi w osadach jeziornych. Wszystkie zawierające ropę skały na obszarze Indonezji utworzyły się w czwartorzędzie.
W Pakistanie oraz Indiach złoża ropy łupkowej występują w basenach:
- Cambay (późnokredowo-trzeciorzędowa formacja Cambay),
- Krishna-Godavari (perm-trias),
- Cauvery (formacja Sattapadi-Andimadam, wieku kredowego),
- Doliny Damodaru (fromacja Barren Measure, wieku perm-trias),
- Dolnego Indusu w formacjach Sembar (późna kreda) i Ranikot (paleocen).
Wszystkie złoża na tych terytoriach występują w skałach o pochodzeniu morskim.
W Turcji ropa w łupkach występuje w basenie południowo-wschodniej Anatolii w morskiej formacji Dadas, wieku sylur-dewon oraz w basenie Thrace w formacji Hamitabat, wieku środkowy-późny eocen. Złoża te mają genezę morską.
Na obszarze Mongolii łupki roponośne występują w basenie wschodniej Gobi oraz Tamtsag. W obu basenach kontynuują się jako jedna formacja Tsagaantsav, wieku późnokredowego. Skały tej formacji tworzyły się w środowisku jeziornym.
W Jordanii złoża ropy łupkowej występują w obrębie basenu o nazwie Wadi Sirhan, w sylurskiej formacji Batra, o pochodzeniu morskim.
Ameryka Południowa
Wśród krajów Ameryki Południowej najwyższy potencjał złóż ropy w łupkach posiada Argentyna. Łupki roponośne występują tu na obszarach czterech basenów:
- Neuquen, w formacjach Los Molles oraz Vaca Muerta (późna jura-wczesna kreda),
- San Jorge (formacja Pozo D-129, o genezie jeziornej),
- południowo-magellańskim (formacja Late Inoceramus-Magnas Verdes),
- Parany w Formacji Ponta Grossa.
Na terenach Brazylii ropa występuje w łupkach basenów:
- Parany (formacja Ponta Grossa),
- Solimoes (formacja Jandiatuba)
- Amazonki (formacja Barreirinha).
Wszystkie formacje powstały w dewonie, w środowisku morskim.
Złoża Boliwii, Paragwaju i Urugwaju znajdują się w strefie dwóch ogromnych basenów:
- Parany (formacja Ponta Grossa i Cordobes)
- Basenu Chaco (formacja Los Monos).
Ropa występuje tu w łupkach wieku dewońskiego, które powstały w środowisku morskim.
Zasoby Chile znajdują się w późnokredowych, morskich utworach formacji Estratos con Favrella, w basenie Magellana.
Afryka
Na obszarze kontynentu afrykańskiego największe szacunkowe złoża ropy w łupkach znajdują się w basenach na terytorium Libii. Są to baseny:
- Ghadames (sylurska formacja Tannezulf, formacja łupków późnego dewonu),
- Syrty (późnokredowe formacje Sirte/Rachmat Shale oraz Etel Shale),
- Murzuq (gdzie kontynuuje się występowanie sylurskich łupków formacji Tannezulf).
Wszystkie te formacje tworzyły się w środowiskach morskich.
Złoża Algierii, to przede wszystkim ropa zamknięta w późnodewońskich łupkach basenu Ghadames. W pozostałych basenach Algierii (Illizi, Ahnet, Reggae, Tindouf) oraz w facji łupków sylurskich Tannezuft w strefie basenu Ghadames nie występuje dojrzała ropa naftowa, a jedynie jej kondensat. Wszystkie łupki na obszarach Algierii zwierające ropę lub jej kondensat powstawały w środowiskach morskich.
Egipskie zasoby ropy w łupkach występują w obrębie moskiej, środkowojurajskiej formacji Khatatba. Kontynuuje się ona na obszarze czterech basenów:
- Abu Gharadig,
- Shoushan-Matruh,
- Alamein
- Natrun.
W dwóch pierwszych basenach ropa występuje w formie kondensatu.
Tunezyjskie złoża ropy w łupkach należą do dzielonego razem z Libią basenu Ghadames i występują w facjach sylurskiej formacji Tannezulf (w formie kondensatu) oraz w łupkach późnego dewonu.
Zawierające ropę łupki późnego syluru kontynuują się także na obszarach Maroka, w basenie Tindouf.
Australia
Na obszarze Australii potencjalne złoża ropy w łupkach występują w utworach pięciu basenów. Cztery z nich to baseny o genezie morskiej.
Należą do nich:
- Perth (późnotriasowa formacja Kockatea),
- Canning (formacja łupków Goldwyer, wieku późny ordowik),
- Georgina (środkowokambryjska formacja łupków Arthur)
- Basen Beetaloo (prekambryjskie formacje Velkerri oraz Kalla).
Australijskie zasoby ropy występują również w łupkach basenu Cooper, w obrębie jeziornej, permskiej formacji łupkowej Roseneath-Epsilon-Murteree.
autor: Katarzyna Dybkowska
