Sposób zagospodarowania odpadów wydobywczych powstających w wyniku poszukiwania i rozpoznawania gazu z łupków uzależniony jest od ich własności fizyko-chemicznych, uwarunkowań środowiskowych, prawnych (dozwolone prawnie metody), technicznych (dostępne instalacje do odzysku lub unieszkodliwiania) i logistycznych (opłacalny transport odpadów do tych instalacji). Bez względu na rodzaj wytworzonych odpadów wydobywczych, dalszy sposób ich zagospodarowania powinien odbywać się zgodnie z decyzją zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi, wydaną na podstawie zapisów ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. z 2008 r. Nr 138 poz. 865 z późn. zm.).
Główną cechą, która utrudnia dalsze wykorzystanie odpadów wydobywczych jest wysoka zawartość wody i związana z tym konsystencja odpadów (koloidalno-szlamista w przypadku odpadów wiertniczych i płynna w przypadku płynu pozabiegowego). Utrudnieniem jest także zmienny oraz trudny do przewidzenia skład chemiczny odpadów (np. wysokie i zmienne zawartości metali ciężkich i soli niektórych pierwiastków alkalicznych w postaci chlorków, siarczanów czy wodorowęglanów).
Zgodnie z hierarchią gospodarki odpadami wydobywczymi podstawowym działaniem powinno być zapobieganie powstawaniu odpadów, minimalizacja ich ilości i ograniczenie negatywnego oddziaływania. W tym celu stosowane są różne działania, np. używanie podczas wiercenia otworu urządzeń oczyszczających płuczkę - sit wibracyjnych oraz wirówek, komponowanie płuczek wiertniczych i cieczy zabiegowych z materiałów wywierających jak najmniejszy wpływ na środowisko, oszczędna gospodarka cieczami i materiałami zabiegowymi, stosowanie obiegów zamkniętych, itp.
Dugi etap stanowi właściwe - zgodne z prawem i bezpieczne dla środowiska - zagospodarowanie odpadów, czyli zastosowanie procesów odzysku lub unieszkodliwiania. Nieprzetworzone odpady z podgrupy 01 05 nie mogą być poddawane procesom odzysku lub unieszkodliwiania poza instalacjami. Dostępne i dozwolone są liczne metody służące do tego celu, np.:
- metody fizykochemiczne - zestalanie i stabilizacja odpadów z użyciem wybranych komponentów i metod (np. z użyciem cementu, bentonitu, wapna lub popiołów lotnych), neutralizacja, strącanie metali ciężkich, wymywanie z odpadów substancji utrudniających ich zagospodarowanie (np. ekstrakcja chlorków),
- recykling – wykorzystanie odpadów np. jako substytutów materiałów budowlanych, używanych przykładowo w budownictwie komunikacyjnym,
- spalanie i termiczne przekształcanie odpadów (dotyczy to jedynie odpadów zawierających węglowodory),
- bioremediacja – możliwa do zastosowana także jedynie w przypadku odpadów zawierających węglowodory,
- składowanie: w podziemnych składowiskach odpadów, w obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych lub na innych składowiskach odpadów
Obecnie najczęściej stosowaną w Polsce metodą zagospodarowania odpadów wytwarzanych podczas etapu wiercenia otworu jest użycie ich jako komponentu mieszanek gruntowych (przykładowo: z cementem, bentonitem, wapnem) i zastosowanie np. do rekultywacji składowisk odpadów komunalnych. Jest to jednak metoda budząca wiele wątpliwości (głównie o charakterze prawnym) i nie jest przesądzone, czy będzie ona w dalszym ciągu akceptowana.
Rekultywacja składowiska odpadów z użyciem odpadów wydobywczych z poszukiwania gazu z łupków (źródło: Archiwum PIG-PIB)
Płyn pozabiegowy jest odpadem trudnym do zagospodarowania, głównie ze względu na skład chemiczny i jego nieprzewidywalną zmienność. Stosowanych może być tu kilka metod odzysku lub unieszkodliwiania płynów pozabiegowych, m.in.:
- użycie linii oczyszczających (także mobilnych), umożliwiających osiągnięcie określonych parametrów płynów pozabiegowych, a następnie ponowne ich wykorzystanie podczas kolejnego zabiegu szczelinowania,
- podczyszczenie wstępne płynu pozabiegowego (np. usunięcie cząstek stałych, odgazowanie, usunięcie substancji ropopochodnych) do takiego stanu, w jakim możliwe jest przyjęcie go przez oczyszczalnię ścieków (komunalnych lub przemysłowych) lub przez inną wyspecjalizowaną instalację, mogącą dokonać unieszkodliwienia (oczyszczalnia ścieków musi mieć decyzję zezwalającą na prowadzenie odzysku lub unieszkodliwienia odpadów z podgrupy 01 05),
- podziemne składowanie (stosowane obecnie w Polsce w wyeksploatowanym złożu gazu ziemnego Borzęcin, pełniącym funkcję bezzbiornikowego podziemnego składowiska odpadów na podstawie posiadanej koncesji).
W przypadku deponowania odpadów wydobywczych na składowiskach komunalnych lub przemysłowych należy uwzględnić zakaz składowania odpadów występujących w postaci ciekłej, w tym odpadów zawierających wodę w ilości powyżej 95 % masy całkowitej, z wyłączeniem szlamów, a także zakazane jest rozcieńczanie lub sporządzanie mieszanin odpadów ze sobą lub z innymi substancjami lub przedmiotami w celu spełnienia kryteriów dopuszczenia odpadów do składowania na składowisku odpadów.
Obecnie na terenie Polski funkcjonuje około 30 instalacji, które posiadają decyzję na odzysk lub unieszkodliwienie odpadów z podgrupy 01 05 i teoretycznie mogą przyjmować odpady wydobywcze, w tym płyn pozabiegowy. Są to:
- instalacje stosujące metody fizyczno-chemiczne,
- instalacje do produkcji paliw alternatywnych,
- cementownie,
- instalacje do produkcji materiałów budowlanych,
- spalarnie odpadów,
- oczyszczalnie ścieków,
- obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych,
- podziemne składowiska odpadów,
- inne składowiska odpadów.
Na podstawie posiadanych decyzji można oszacować przepustowość instalacji mogących zagospodarować odpady z poszukiwania gazu z łupków na około 1,5 mln Mg/rok. Jednakże, większość z tych instalacji służy nie tylko do zagospodarowania odpadów wydobywczych, ale również odpadów z innych grup. W wielu przypadkach ilość, rodzaj i jakość odpadów przyjmowanych do przerobu przez daną instalację są uzależnione od zapotrzebowania na konkretny produkt końcowy (np. materiał budowlany, paliwo alternatywne) i musi spełniać ściśle określone warunki i parametry. W praktyce ilość odpadów wydobywczych możliwa do przyjęcia i przetworzenia w istniejących instalacjach jest znacznie mniejsza od deklarowanej przez właścicieli instalacji.
Podstawowym problemem jest także logistyczne niedopasowanie istniejących instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów (zlokalizowanych głównie na południu i zachodzie kraju) do lokalizacji terenów, gdzie występuje intensyfikacja poszukiwań gazu z łupków (północna, centralna i wschodnia część Polski). Wytworzone na północy kraju odpady musiałyby zostać przetransportowane do miejsca zagospodarowania na bardzo duże odległości (sięgające nawet 600 km), co generowałoby ogromne koszty transportu i tym samym uczyniłoby taką operację nieopłacalną.
autor: abar
