Likwidacja otworu
Likwidację otworu przeprowadza się po zakończeniu działalności eksploatacyjnej np. kiedy wydajność gazu z odwiertu spada poniżej progu opłacalności lub w przypadku gdy gazu nie uda się odnaleźć. Przyczyną likwidacji może być również awaria techniczna, uniemożliwiająca prowadzenie dalszych prac, czy zmiana planów inwestora.
Likwidacja polega na usunięciu napowierzchniowej części zagłowiczenia otworu i wypełnieniu przestrzeni korkami cementowymi. Zabezpieczony w ten sposób otwór zostaje oznaczony tabliczką informacyjną (tzw. świadkiem). Teren, na którym stała wiertnia musi natomiast zostać zrekultywowany i przywrócony do stanu wyjściowego.
Likwidacja otworów ma na celu wyeliminowanie wpływu wyrobiska górniczego na warunki powierzchniowe i powinna być wykonana w sposób, który zapewni szczelną izolację przewierconych poziomów wodonośnych, roponośnych i gazonośnych oraz właściwą ochronę środowiska.
W pierwszej kolejności likwidowane są otwory znajdujące się na złożach przeznaczonych do całkowitej likwidacji oraz otwory wyeksploatowane, mogące stanowić zagrożenie dla środowiska związane z możliwością niekontrolowanego wypływu węglowodorów lub wystąpieniem zagrożenia pożarowego i wybuchowego. Jako ostatnie likwidowane są odwierty o bardzo małej wydajności.
Likwidację otworów wiertniczych regulują odpowiednie przepisy wynikające z ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo Geologiczne i Górnicze (Dz.U. 2011 nr 163 poz. 981 z późn.zm.).
Nadzór nad powyższymi pracami pełnią właściwe organy, w tym m.in. Ministerstwo Środowiska, Urzędy Górnicze, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy, a także organy administracji samorządowej.
Już na etapie pozyskiwania koncesji należy uwzględnić prognozowany sposób likwidacji danego wyrobiska oraz wynikające z tego obowiązki [zabezpieczenie likwidowanego wyrobiska, niewykorzystanej części złoża, sąsiedniego złoża kopalin oraz rekultywacja gruntów po działalności górniczej (art. 26 ust. 4 i art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze).
Przed przystąpieniem do robót likwidacyjnych należy wykonać projekt techniczny likwidacji otworu. Projekt ten sporządzany jest na podstawie dokładnej analizy warunków geologiczno-technicznych z uwzględnieniem wszystkich możliwych do wystąpienia trudności, takich jak trudne warunki terenowe czy ekshalacje gazu wokół otworów.
Po likwidacji otworu sporządza się dokumentację, którą należy przedłożyć organowi koncesyjnemu. W przypadku poszukiwania i eksploatacji węglowodorów organem koncesyjnym jest Ministerstwo Środowiska.
Dokumentacja dotycząca likwidacji otworu składa się z części tekstowej i graficznej.
W części tekstowej zawarte są informacje określające datę wykonania otworu i sposób jego dotychczasowego wykorzystania, datę rozpoczęcia i zakończenia prac likwidacyjnych oraz dane dotyczące sposobu likwidacji.
Część graficzna składa się z mapy przeglądowej z lokalizacją likwidowanego otworu, planu sytuacyjno-wysokościowego oraz profilu geologicznego, gdzie należy wskazać m.in. konstrukcję otworu, średnicę, głębokość posadowienia rur okładzinowych, itp. Do dokumentacji dołączyć należy również kartę informacyjną, której wzór znajduje się w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 15 grudnia 2011 r.
Z uwagi na możliwość wystąpienia zagrożeń w czasie wykonywanych robót (m.in. ekshalacje gazu), przy likwidacji otworów stosuje się przepisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. (z późn. zm.), w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.
Prace związane z prawidłową likwidacją otworów można podzielić na kilka etapów.
Najpierw demontuje się urządzenia wiertnicze (uzbrojenie napowierzchniowe), potem wycinane są rury okładzinowe (do kilku metrów).
Następnie stosuje się korki cementowe do wypełnienia wolnych przestrzeni kolumn rurowych, w celu oddzielenia i zabezpieczenia przypowierzchniowych i wgłębnych horyzontów wodonośnych.
Dodatkowo stosuje się również ciecze wypełniające (w postaci płuczki i pasty bentonitowej), które wypełniając przestrzenie między korkami cementowymi, równoważą ciśnienie hydrostatyczne i złożowe. W przypadku rozszczelnienia się rur okładzinowych, pełnią również funkcję uszczelniającą.
Materiały użyte do likwidacji dostosowywane są dla każdego otworu indywidualnie, w zależności od istniejących warunków geologicznych, złożowych i technicznych.
Stopniowo demontowane i wywożone są pozostałe elementy zabudowy terenu wiertni (obiekty pomocnicze, wyposażenie techniczne).
W Polsce, wg stanu na 17 marca 2014 r., zlikwidowano dotąd 23 otwory za gazem z łupków, z czego 8 zlikwidowano czasowo (dane pochodzą z Ministerstwa Środowiska, Departamentu Geologii i Koncesji Geologicznych - Wydział Węglowodorów).
Otwory zlikwidowane całkowicie to między innymi:
- Łęgowo LE-1 (data likwidacji 13.05.2013r.)
- KWI-Prabuty-1 (data likwidacji 15.02.2014 r.)
- Siennica-1 (data likwidacji 12.08.2013),
- SOK Grębków-01 (data likwidacji 14.01.2014)
- Frampol-1 (data likwidacji 04.05.2012r.),
- Krupe-1 (data likwidacji 15.07.2013r.),
- ORZ Cyców-01 (data likwidacji 12.01.2014r.)
- Markowola-1
Ostatnim etapem likwidacji otworu wiertniczego jest rekultywacja terenu, której efektem ma być przywrócenie wyjściowego stanu środowiska, czyli sprzed rozpoczęcia prac wiertniczych.
autorzy: Anna Dobrzeniecka-Górka - PIG-PIB
Wojciech Labuda - Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH w Krakowie, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
