Najważniejsze elementy aktualnego podejścia Wielkiej Brytanii do polityki energetycznej, w tym przede wszystkim do roli rynku (krajowego i unijnego), a także do energii nuklearnej i gazu ziemnego ze źródeł niekonwencjonalnych i konsekwencji tego podejścia dla Polski.
Statystyki
W 2013 roku, ze względu na rekordowo niskie wydobycie węgla w Wielkiej Brytanii wynikającego z zamknięcia części kopalń, produkcja energii elektrycznej spadła o 6,3 procent (ze względu na brak oficjalnych danych DECC z 2014 roku, przedstawiono wyniki za poprzedni rok). Zmalało także wydobycie węglowodorów. Import w 2013 roku był najwyższy w historii, a eksport najniższy od 1980 roku. Import energii elektrycznej netto odpowiadał za 47 procent realizacji zapotrzebowania energii w Wielkiej Brytanii. W 2013 roku stała się także importerem produktów ropopochodnych po raz pierwszy od 1973m, w dużej mierze ze względu na zamknięcie rafinerii Coryton w lipcu 2012 roku.
Zależność Wielkiej Brytanii od importu netto. Źródło: DECC
Paliwa kopalne pozostają głównym źródłem energii dla Brytyjczyków i odpowiadają za 86,2 procent zapotrzebowania. To jednak rekordowo niski poziom. Odnawialne źródła energii (OZE) odpowiadają za 5 procent konsumpcji energii elektrycznej na Wyspach. Wytwórstwo energii z węgla spadło o 8,7 procent (zamykanie kopalń), z gazu o 4,5 procent (wysokie ceny gazu). Udział OZE w wytwórstwie wzrósł o 30 procent do rekordowego poziomu 14,9 procent 1).
Wielka Brytania podejmuje wysiłki na rzecz rozwoju energetyki jądrowej oraz wydobycia niekonwencjonalnych węglowodorów w celu zmiany niekorzystnych trendów w swojej energetyce. Mają one zapewnić nowe źródła energii elektrycznej, zmniejszające zależność Wysp od importu energii.
Hinkley Point i inne
O planach Londynu dla sektora atomowego informuje prof. Andrzej Strupczewski z Narodowego Centrum Badań Jądrowych na łamach portalu BiznesAlert.pl. „Obecnie brytyjski urząd dozoru jądrowego (Office of Nuclear Regulation ONR) prowadzi proces wydawania zezwoleń dla dwóch typów reaktorów AP 1000 przedłożonego przez firmę Westinghouse/Toshiba i ABWR przedłożonego przez General Electric Hitachi. Reaktor EPR firmy Areva uzyskał już certyfikat dozoru. Ponadto Rosatom oznajmił, że wespół z Rolls-Royce’m i Fortum przedłoży do oceny reaktor WWER-1200. Zaplanowano już że EDF zbuduje dwa reaktory EPR w Hinkley Point C-1 i C-2 oraz w Sizewell C-1 i C-2, firma Horizon należąca do Hitachi Ltd ma zbudować po dwa reaktory ABWR w WylfaNewydd 1 i 2 oraz w Oldbury B-1 i B-2, a firma NuGeneration – należąca do firm Toshiba (60 proc. udziałów) i GDF Suez (40 proc.) ma zbudować trzy reaktory AP1000 w Moorside 1, 2 i 3” – podaje naukowiec.
Opisuje również metody wsparcia inwestycji. „Aby zapewnić opłacalność tych projektów rząd brytyjski 1) zgodził się w czerwcu 2013 r. udzielić pożyczek na 10 miliardów funtów na budowę Sizewell C, (po ostatniej decyzji Komisji Europejskiej odbędzie się to na warunkach komercyjnych), a w grudniu 2013 r. zgodził się rozważyć analogiczne pożyczki na budowę WylfaNewydd, oraz 2) uzgodnił kontrakt różnicowy na energię produkowaną w Hinkley Point C z ceną równowagi 92,5 Ł/MWh, a dla energii w Sizewell C z ceną 89,5 Ł/MWh . Komisja Europejska wyraziła zgodę na tę strategię. W październiku 2013 r. dla zapewnienia finansowania dla Hinkley Point C firma EDF utworzyła spółkę celową z udziałem firm chińskich i AREVY, a także innych udziałowców. W czerwcu 2014 r. zawarto porozumienie między rządem brytyjskim i organizacjami chińskimi o budowie reaktorów zaprojektowanych w Chinach np. reaktora CAP-1400, stanowiącego chińskie rozwinięcie AP1000, pod warunkiem uzyskania certyfikatu brytyjskiego" – podaje prof. Strupczewski 2).
Financial Times informuje, że projekt budowy obiektu atomowego Hinkley Point C napotyka na kolejne problemy. Francuski EDF zamierzał sfinalizować transakcję o wartości 24 mld funtów do marca 2015 roku. Liczy na gwarancje Londynu. Komisja Europejska dopuściła pomoc publiczną w tym zakresie. Jednakże parlament brytyjski może przeciągnąć decyzję do wyborów zapowiedzianych na maj. Do czasu zakończenia tejże pracy nie doszło do finalizacji transakcji. Hamuje ją słaby wynik finansowy EDF za 2014 rok. Firma zanotowała 25-procentowy spadek zysków ze względu na „trudne warunki rynkowe”. Nadal prowadzi rozmowy z chińskimi inwestorami na temat pożyczek i obecnie deklaruje, że do zakończenia transakcji dojdzie „w przeciągu miesięcy”. Kolejnym czynnikiem mogą być zastrzeżenia Austrii odnośnie mechanizmu wsparcia dla budowy zatwierdzonego przez Komisję Europejską. Wiedeń zagroził sprawami sądowymi Londynowi i Brukseli 3).
Lekcja dla Polski
Los Hinkley Point i dalsza rozbudowa brytyjskiego sektora atomowego będą miały znaczenie dla powodzenia Programu Polskiej Energetyki Jądrowej (PPEJ), który również zakłada wdrożenie kontraktów różnicowych.
Celem głównym PPEJ jest wdrożenie w Polsce energetyki jądrowej. Ma ona zapewnić dostawy energii elektrycznej po „akceptowalnych cenach” dla gospodarki i społeczeństwa, przy jednoczesnym zachowaniu wymogów ochrony środowiska. Energia atomowa jest niskoemisyjna, przez co ma znaczenie dla polityki klimatycznej w Unii Europejskiej.
24 lutego 2015 roku ministrowie odpowiedzialni za energię w Rumunii, Francji, Czechach, Litwie, Polsce, Słowacji, Słowenii i Wielkiej Brytanii zwrócili się do Komisji Europejskiej z wnioskiem o włączenie energii jądrowej do przyszłej polityki energetycznej UE obok innych sektorów niskoemisyjnych. Pismo w tej sprawie zostało w imieniu ośmiu państw wysłane przez Andrea Gerea, rumuńskiego ministra ds. energetyki. W tym kontekście należy rozpatrywać polski program 4).
Szczegółowe cele PPEJ to:
- opracowanie i aktualizowanie ram prawnych dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej,
- zapewnienie najwyższego osiągalnego poziomu bezpieczeństwa elektrowni jądrowych,
- wprowadzenie racjonalnego i efektywnego systemu postępowania z odpadamipromieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym, w tym budowa nowego składowiskaodpadów nisko i średnioaktywnych,
- rozwój instytucjonalnego zaplecza energetyki jądrowej,
- wzrost i utrzymanie poparcia społecznego dla rozwoju energetyki jądrowej m.in. poprzezpodniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa w tym zakresie,
- wzmocnienie krajowego systemu reagowania na zdarzenia radiacyjne pod kątem funkcjonowania energetyki jądrowej, w tym wzmocnienie krajowego systemu monitoringu radiacyjnego,
- zapewnienie wykwalifikowanych kadr dla rozwoju i funkcjonowania energetyki jądrowej,
- stworzenie silnego, efektywnego zaplecza naukowo-badawczego dla energetyki jądrowej,
- zwiększenie innowacyjności i poziomu technologicznego polskiego przemysłu,
- zapewnienie warunków dla stabilnych dostaw paliwa do elektrowni jądrowych,
- przygotowanie Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) do rozwoju energetyki jądrowej,
- stworzenie stabilnych warunków ekonomiczno-finansowych dla rozwoju energetyki jądrowej 5).
Ostatni punkt odnosi się właśnie do mechanizmów wsparcia, kwestionowanych przez Austrię, a wspieranych przez Wielką Brytanię. „Bez takich narzędzi jak Kontrakty Różnicowe uruchomienie kosztownych inwestycji w energetyce w obecnych warunkach będzie niezwykle trudne. Dlatego też, z uwagą śledzimy dążenia brytyjskiego rządu do uznania przez KE stosowania przez państwa Unii tego instrumentu. Bezsprzecznie spowoduje to ułatwienia w budowie nowych mocy energetycznych, nie tylko elektrowni jądrowych, ale również innych niskoemisyjnych źródeł wytwórczych” – ocenia Zbigniew Kubacki, Dyrektor Departamentu Energii Jądrowej Ministerstwa Gospodarki w komentarzu dla BiznesAlert.pl.
„W normalnych warunkach nieprzewidywalność ceny energii w długiej perspektywie oraz jej niski poziom obecnie zniechęcają inwestorów od podejmowania decyzji o rozpoczęciu budowy nowych bloków energetycznych. Kontrakt Różnicowy daje inwestorowi gwarancję stałego dochodu (stałej ceny kupna wyprodukowanej energii) w określonym przedziale czasu” – dodaje 6).
Polska powinna czerpać doświadczenia z problemów brytyjskich i razem z Londynem wzmacniać koalicję państw unijnych zainteresowanych rozwojem energetyki atomowej.
Łupkowa rewolucja w Wielkiej Brytanii
Podobnie jak Polacy, Brytyjczycy wiążą istotne nadzieje z rozwojem sektora wydobycia gazu i ropy ze złóż niekonwencjonalnych.
Rząd informuje, że bezpieczne wydobycie surowców ze złóż łupkowych jest możliwe. Metoda hydraulicznego szczelinowania jest wykorzystywana od 60 lat. Królewska Akademia Inżynierii oraz Stowarzyszenie Królewskie uznały, że wydobycie gazu łupkowego na Wyspach może odbywać się w sposób efektywny przy zachowaniu najwyższych standardów bezpieczeństwa. Prawo brytyjskie wymusza na inwestorze łupkowym uzyskanie pozwolenia środowiskowego od Agencji Środowiskowej. Stoi ona na straży bezpieczeństwa wód gruntowych, zgodnego z prawem usuwania odpadów i zużywania gazu z tzw. flary czyli spalanego po uzyskaniu pierwszego przepływu z odwiertu.
Wielka Brytania ma jednak problem z realizacją swojego celu. Poza ograniczeniami infrastrukturalnymi, technologicznymi i geologicznymi, które nie zostaną tutaj rozwinięte, istotnym czynnikiem hamującym rozwój sektora jest opór społeczny dla prac. Pomimo publikowanych przez DECC raportów na temat braku zagrożeń, społeczeństwo brytyjskie pozostaje podzielone w tej kwestii 7). Przed wyborami parlamentarnymi zarówno Laburzyści jak i Konserwatyści wyrażają entuzjazm dla wydobycia gazu łupkowego w Wielkiej Brytanii. Torysi wspierają rozluźnienie gorsetu regulacyjnego. Na prace legislacyjne mają jednakże wpływ sceptyczne postawy administracji walijskiej i szkockiej. Ta pierwsza rozważa wprowadzenie moratorium na hydrauliczne kruszenie, a druga już je wprowadziła 8).
Opór Szkotów ma znaczenie dla rozwoju sektora, ponieważ znajdują się na jej terytorium perspektywiczne dla Brytyjczyków złoża. Zasoby Midland Valley są szacowanie przez brytyjską służbę geologiczną na od 49,4 do 134,6 bln stóp sześciennych gazu łupkowego (od 1,4 do 3,8 bln m3) oraz od 3,2 do 11,2 mld baryłek ropy łupkowej. Służba podkreśla jednak, że warunki geologiczne szkockich złóż są gorsze niż Bowland Shale w części angielskiej i Weald Basin w części walijskiej królestwa. Warto podkreślić, że opisywana dolina łupkowa znajduje się w gęsto zaludnionym pobliżu Glasgow i Edynburga 9). Jednakże większe skupiska gazu łupkowego znajdują się gdzie indziej. Dla porównania BowlandShale rozciągający się od Blackpool do Wrexham oraz od Nottingham do Scarborough może zawierać od 822 do 2281 bln stóp sześciennych (od 23,28 do 64,59 bln m3) 10). Tam także dochodzi do protestów przeciwko gazowi łupkowemu, wskazywanemu jako przyczyna trzęsień ziemi w okolicach Blackpool.
Obszary perspektywiczne Midland Valley. Źródło: Brytyjska Służba Geologiczna.
Znaczenie dla Polski
Doświadczenia Brytyjczyków w zakresie kampanii informacyjnej na temat bezpiecznego wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych powinny być istotnym źródłem wiedzy dla Polaków.
Z drugiej strony, Wielka Brytania jest konkurentem, jeśli chodzi o zainteresowanie inwestorów łupkowych, dlatego z punktu widzenia Warszawy istotne jest śledzenie prac legislacyjnych na Wyspach po zbliżających się wyborach parlamentarnych.
- Naszym priorytetem jest zapewnienie Polsce bezpieczeństwa energetycznego poprzez zastosowanie najwyższej jakości rozwiązań technologicznych. Dwustronna współpraca i dzielenie się doświadczeniami w wymagającym sektorze energetyki jądrowej ma kluczowe znaczenie. Wielka Brytania ma najlepsze praktyki w tym zakresie – powiedział Zdzisław Gawlik, wiceminister Skarbu Państwa, podczas spotkania z Philipem Hammondem, ministrem spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii z 31 lipca 2014 roku 11).
Brytyjczycy mogą być dla Polaków sojusznikiem w walce o wsparcie dla gazu łupkowego w Brukseli, rywalem w pozyskiwaniu firm poszukujących węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych i przykładem problemów ze społecznym odbiorem poszukiwań. Ciekawa dla Polski będzie także odpowiedź DowningStreet na protesty łupkowe po wyborach parlamentarnych.
Te same problemy, różne interesy
Podsumowując, należy uznać, że w staraniach o zmniejszenie zależności od importu energii i surowców energetycznych zarówno Polska, jak i Wielka Brytania napotykają na te same problemy. Jest tak na szczeblu lokalnym (protesty społeczne), krajowym (spór o prawo) i europejskim (rywalizacja interesów poszczególnych państw Unii Europejskiej). Londyn i Warszawa mogą uczyć się od siebie i wspierać się doświadczeniem. Należy jednak pamiętać, że przynajmniej w kontekście sektora gazu i ropy ze złóż niekonwencjonalnych, Brytyczycy będą dla Polaków przede wszystkim rywalami.
autor: Wojciech Jakóbik, redaktor naczelny Biznes Alert
Przypisy:
1. Dukes (annual data), Energy: chapter 1, Digest of United Kingdom energy statistics, Departament of Energy and Climate Change, 4 września 2014, https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/fil... (dostęp: 11.03.2015).
2. Strupczewski, A., Entuzjazm wobec OZE. Próby zwalczania atomu są szkodliwe, BiznesAlert.pl, 28 października 2014, http://biznesalert.pl/strupczewski-mija-entuzjazm-wobec-oze-proby-zwalcz... (dostęp: 11.03.2015).
3. Macalister, T., EDF Energy delays Hinkley Point Nuclear Decision, The Guardian, 12 lutego 2015, http://www.theguardian.com/business/2015/feb/12/edf-energy-delays-hinkle...(dostęp: 11.03.2015).
4. Wójcik, T., Osiem państw UE wnioskuje o włączenie energetyki jądrowej do Unii Energetycznej, 24 lutego, 2015, http://biznesalert.pl/osiem-panstw-ue-wnioskuje-o-wlaczenie-energetyki-j... (dostęp: 11.03.2015).
5. Ministerstwo Gospodarki, Program Polskiej Energetyki Jądrowej, Styczeń 2014, Warszawa, http://bip.mg.gov.pl/files/upload/16134/PPEJ_2014_01_28_po_RM.pdf (dostęp: 11.03.2015).
6. Kubacki, Z., Inwestycje w energetyce potrzebują kontraktów różnicowych, BiznesAlert.pl, 7 maja 2014, http://biznesalert.pl/kubacki-inwestycje-w-energetyce-potrzebuja-kontrak..., (dostęp: 11.03.2015).
7. Providing Regulation and Licensing of Energy Industries and Infrastructure, Departament on Energy and Climate Change, 26 lutego 2015, https://www.gov.uk/government/policies/providing-regulation-and-licensin... (dostęp: 11.03.2015).
8. Mathiesen, K. Would a Labour or Tory Government Be Better for the Environment?, The Guardian, 3 marca 2015, http://www.theguardian.com/environment/2015/mar/03/labour-tory-governmen... (dostęp: 11.03.2015).
9. The Carboniferous shales of the Midland Valley of Scotland: geology and resource estimation, British Geological Survey, http://www.bgs.ac.uk/research/energy/shaleGas/midlandValley.html, (dostęp: 11.03.2015).
10. Bowland Shale Gas, British Geological Survey, http://www.bgs.ac.uk/research/energy/shaleGas/bowlandShaleGas.html (dostęp 3.11.2015).
11. Gawlik, Z., Współpraca z Wielką Brytanią dla bezpieczeństwa energetycznego, 31 lipca 2014, BiznesAlert.pl, http://biznesalert.pl/gawlik-wspolpraca-z-wielka-brytania-dla-bezpieczen... (dostęp: 11.03.2015).
